Vrijwillige inzet en burgerinitiatieven in tijden van corona

Op 24 november hield Movisie een online bijeenkomst over de gevolgen van de pandemie. Wat is hieruit te leren? Wat zijn tijdelijke of blijvende veranderingen, hoe kunnen deze bijdragen aan de kwaliteit van de organisatie en de activiteiten en waar zijn er nieuwe kansen?

Willem-Jan de Gast van Nomade Training en Advies en Derk Hazekamp van PEP Den Haag openden de bijeenkomst met een presentatie over het werken met vrijwilligers in tijden van corona. Vervolgens gingen de deelnemers uiteen in verschillende deelsessies. De belangrijkste thema’s die hierbij naar voren kwamen en de meest interessante goede voorbeelden en suggesties volgen hieronder.

De digitale uitdaging

In onze samenleving worden vaak digitale alternatieven ingezet om fysieke contacten zoveel mogelijk te vermijden. Ook in het vrijwilligerswerk wordt regelmatig gebruik gemaakt van dergelijke oplossingen. De digitalisering als gevolg van corona leidt echter tot een groeiende kloof in de samenleving. Zij die voorheen al digitaal participeerden, gaan dat nog meer doen. Mensen die nog niet digitaal participeerden, haken nu eerder af.

Veelvoorkomende problemen

• De digitale varianten van activiteiten ondervangen niet de behoefte aan sociale contacten, een van de belangrijkste drijfveren waarom mensen zich inzetten. Voor de toegenomen fysieke afstand tussen vrijwilligers en hun organisatie en de toegenomen eenzaamheid bieden digitale contacten onvoldoende een oplossing. In contact blijven met vrijwilligers die uit beeld dreigen te raken is een grote uitdaging.
• Het ontbreekt veel mensen aan digitale vaardigheden. Omvangrijke groepen burgers hebben niet genoeg digitale vaardigheden, zoals ouderen en laaggeletterden.
• Ook is er een groep die niet de financiële ruimte heeft voor laptops, smartphones en bijbehorende abonnementen.

Oplossingen en goede voorbeelden

• Het aanbieden van computers in bruikleen en/of het aanbieden van goedkope computers met eenvoudige software;
• Het aanbieden van cursussen op kanalen waarvan de doelgroep wel gebruik van maakt. De lokale televisiezender in Gelderland zendt bijvoorbeeld computercursussen voor senioren uit;
• Hulp aanbieden bij het gebruik van online tools, zowel richting individuele vrijwilligers als naar organisaties. Denk aan familieleden (kinderen, kleinkinderen, neefjes) of medevrijwilligers inschakelen, video’s of handleidingen met plaatjes, telefonisch uitleg geven;
• Het organiseren van ondersteuning door samen te werken met lokale ICT-bedrijven.
• Accepteer dat niet iedereen even snel meebeweegt met veranderingen. Probeer kleine laagdrempelige stapjes te zetten. Bijvoorbeeld eerst in kleine groepjes WhatsAppen voordat je grote bijeenkomsten via Zoom organiseert.

Samenwerking beter organiseren

Organisaties kunnen onderling meer gaan samenwerken, onder andere door vrijwilligers met elkaar uit te wisselen. Als een organisatie niet voldoende vrijwilligers heeft om een activiteit uit te voeren, terwijl een andere organisatie door het noodgedwongen stopzetten van activiteiten een overschot aan vrijwilligers heeft, dan kan er een uitwisseling plaatsvinden. De deelnemers aan de bijeenkomst zien mogelijkheden in de samenwerking tussen culturele organisaties en vrijwilligersorganisaties en tussen vrijwilligersorganisaties, welzijnsorganisaties, kerken en voedselbanken. Ook binnen organisaties biedt het verbeteren van de samenwerking kansen. Zo kunnen professionals en vrijwilligers elkaar aanvullen bij het onderhouden van contacten met de doelgroep. Bij een Taalhuis onderhielden voorheen de professionals het contact met de doelgroep. Nu hebben de vrijwilligers hier meer verantwoordelijkheid in. Ook kunnen woningbouwcorporaties mensen die nog wel achter de voordeur komen inschakelen bij het signaleren van misstanden en hulpvragen.

Een andere mogelijkheid om vrijwilligers op een andere manier in te zetten is het zoeken van aansluiting bij de talenten van vrijwilligers. Vrijwilligers worden nu nog hoofdzakelijk ingezet op uitvoerende taken. Denk aan de inzet op onderzoekstaken of ze meer de gelegenheid bieden mee te denken over de missie en doelen van de organisatie.

Alternatieven ontwikkelen

Welke mogelijkheden zijn er nu om de vrijwillige energie van vrijwilligers in te zetten voor doelstellingen van de organisatie? Hoe stimuleer je onderling ontmoetingen en contacten tussen vrijwilligers (coronaproof). Hoe onderhoud je het contact met kwetsbare burgers die vanwege angst voor besmetting minder snel hulp accepteren? De deelnemers kwamen door ‘omdenken’ op een aantal voorbeelden.

Omdenken in wat wel kan in plaats van wat niet meer kan

De belangrijkste aanbeveling daarbij is: vraag de doelgroep en de vrijwilligers om mee te denken over alternatieven. Wat willen zij? Wat zien zij in de wijk of buurt? Wat zouden zij willen oppakken? Wat kan nog wel/wat zijn de mogelijkheden etc.? Zo houd je de binding met je vrijwilligers en creëer je betrokkenheid.

Voorbeelden van andere activiteiten

• De afhaalbieb in IJsselstein. Bezoekers kunnen gereserveerde titels afhalen bij de deur. Vrijwilligers stellen deze pakketten samen;
• Vrijwilligers inzetten als ‘coronamaatjes’, in plaats van hun reguliere activiteit.
• Een kookclub maakt nu afhaalmaaltijden in plaats van de wekelijkse gezamenlijke maaltijd in het buurthuis;
• De vrijwilligers van vervoersdienst Automaatje in Aalsmeer zijn de mensen die ze normaal vervoeren gaan bellen;
• VoorleesExpress is digitaal gaan voorlezen. Dit initiatief trok nieuwe vrijwilligers aan, ook veel jongeren;
• Zorg voor de zorg: vrijwilligers inzetten om zorgpersoneel te ontlasten. Door boodschappen te doen of kinderen naar school te brengen;
• Supermarkt in het dorp kon bestellingen per telefoon niet aan. Vrijwilligers nemen nu telefoon aan en voeren de bestelling online in.
• Alternatieve vormen van contact/waardering tonen:
• In plaats van het jaarlijkse vrijwilligersfeest cadeautjes langsbrengen bij vrijwilligers;
• Drive through organiseren voor vrijwilligers met toeters en bellen en oliebollenpakket als alternatief kerstfeest;
• In plaats van de Dag van het Vrijwilligerswerk (7 december) een hele week organiseren, waarbij vrijwilligers op een bepaald tijdstip langs kunnen komen voor een kop koffie en een tas met cadeautjes;
• Pubquiz (met een offline variant) van teams tegen elkaar, als een alternatieve vorm van teambuilding;
• Vrijwilligers maken surprises voor elkaar;
• Bellen, bellen, bellen. Hier ook (nieuwe) vrijwilligers voor inzetten;
• Digitaal koffiemoment met teams van vrijwilligers. Deze momenten ook benutten om input te verzamelen over wat je als organisatie wel/niet kan doen;
• WhatsApp-groepen aanmaken. Of app ontwikkelen voor contact met lotgenoten;
• Regelmatig mailing met updates, maar ook met linkjes naar interessante webinars etc.;
• Video’s maken voor YouTube;
• Geef de vrijwilligers eigen verantwoordelijkheid en spreek hun creativiteit aan in het onderhouden van 1-op-1 contacten met de kwetsbare doelgroep. Dat blijkt tot een scala aan activiteiten te leiden, van digitale spelletjes als Wordfeud, boodschappen doen of een kaartje brengen, tot buitenactiviteiten zoals wandelen en fietsen.

De crisis als kans

Bovenstaande voorbeelden laten zien hoe vrijwilligersorganisaties en burgerinitiatieven op een creatieve manier met de uitdagingen van de coronacrisis omgaan. Daarbij helpt het om te bedenken dat corona een aantal ontwikkelingen uitvergroot die al in gang waren gezet. Zoals de digitalisering en de flexibilisering van de inzet van burgers. Daarnaast heeft de crisis ook veel vrijwillige energie vrijgemaakt. Om van die nieuwe energie te kunnen profiteren, helpt het als je als organisatie naast een goed vrijwilligersbeleid (dat je “natuurlijk” voor corona al had) ook een strategische agenda maakt. Daarin bepaal je de gewenste toekomst voor je organisatie als het gaat om werken met vrijwilligers, aan de hand van vier vragen:

• Waar willen/kunnen we mee stoppen?
• Wat willen we handhaven?
• Wat gaan we intensiveren?
• Wat gaan we nieuw of anders doen?

Ten slotte, betrek de vrijwilligers! Hoe je dat aanpakt lees je in de presentatie van Willem-Jan de Gast van Nomade Training.